امکان

جا

نمایش گروهی
9 آذر لغایت 19 آذر 97
 
نازگل انصاری‌نیا
شهلا حسینی
میشائیل حکیمی
میکل یوهانسون
 
جابه‌جايی‭ ‬اخير‭ ‬امكان‭ ‬و‭ ‬تجربه‌هايی‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬اين‭ ‬مدت‭ ‬پشت‌سر‭ ‬گذاشت،‭ ‬ايده‌ی‭ ‬اصلی‭ ‬اين‭ ‬نمايشگاه‭ ‬را‭ ‬شكل‭ ‬داده‭ ‬است‭.‬ با‭ ‬اين‌حال،‭ ‬هدف‭ ‬اصلی‭ ‬نمايشگاه‭ ‬اين‭ ‬بوده‭ ‬كه‭ ‬تجربه‭ ‬را‭ ‬امری‭ ‬صرفاً‭ ‬شخصی‭ ‬نبيند‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬آن‭ ‬عرصه‌ی‭ ‬پديداری‭ ‬مستقلی‭ ‬اشاره‌كند‭ ‬كه‭ ‬شرايط‭ ‬تجربه‭ ‬را‭ ‬فراهم‭ ‬می‌آورد‭ ‬و‭ ‬معناهای‭ ‬مختلف‭ ‬را‭ ‬رقم‭ ‬می‌زند‭.‬

آثار‭ ‬ميشائيل‭ ‬حكيمی‭ ‬از‭ ‬زاويه‌ا‌ی‭ ‬خاص‭ ‬به‭ ‬شرايط‭ ‬پديداری‭ ‬يك‭ ‬تصوير‭ ‬می‌پردازند‭ .‬‮«‬قاب‮»‬‭ ‬نام‭ ‬اثری‭ ‬است‭ ‬مستطيل‌شكل‭ ‬كه‭ ‬كادر‭ ‬مستطيلي‭ ‬ديگری‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬بريده‭ ‬شده‭ ‬و‭ ‬دريچه‌ا‌ی‭ ‬برای‭ ‬تصوير‭ ‬فراهم‭ ‬كرده‭ ‬است‭ .‬به‭ ‬عبارت‭ ‬ديگر،‭ ‬ابعاد‭ ‬تصوير‭ ‬پيشاپيش‭ ‬تعيين‭ ‬شده‭ ‬و‭ ‬تا‭ ‬حد‭ ‬زيادی‭ ‬نگاه‭ ‬آن‭ ‬كس‭ ‬را‭ ‬كه‭ ‬پشت‭ ‬قاب‭ ‬قرار‭ ‬بگيرد‭ ‬شكل‭ ‬خواهد‭ ‬داد‭.‬ در‭ ‬اثر‭ ‬بعدی‭ ‬با‭ ‬عنوان‭ ‬‮«‬پن‭-‬شات‮»‬،‭ ‬از‭ ‬يك‭ ‬تكه‭ ‬كاغذپاره‭ ‬به‭ ‬عنوان‭ ‬شابلون‭ ‬استفاده‭ ‬شده‭ ‬و‭ ‬حركت‭ ‬منظم‭ ‬عمودی‭ ‬و‭ ‬افقی‭ ‬آن‭ ‬روی‭ ‬طوماری‭ ‬بلند،‭ ‬كاغذ‭ ‬رولی‭ ‬زيرين‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬متر‭ ‬و‭ ‬معياری‭ ‬برای‭ ‬سنجش‭ ‬ارتفاع‭ ‬ديوار‭ ‬بدل‭ ‬می‌كند‭ ‬و‭ ‬بسته‭ ‬به‭ ‬ارتفاع‭ ‬ديواری‭ ‬كه‭ ‬روی‭ ‬آن‭ ‬نصب‭ ‬شده‭ ‬طول‭ ‬آن‭ ‬هم‭ ‬تغيير‭ ‬خواهد‭ ‬كرد‭. ‬احتمالاً‭ ‬بسياری‭ ‬از‭ ‬كسانی‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬جامعه‌ی‭ ‬مدرن‭ ‬امروز‭ ‬زندگي‭ ‬می‌كنند‭ ‬و‭ ‬بازنمايی‭ ‬انتزاعی‭ ‬كوه‭ ‬در‭ ‬نقاشی‌ها‭ ‬و‭ ‬حركت‌های‭ ‬دوربين‭ ‬در‭ ‬سينما‭ ‬را‭ ‬تجربه‭ ‬كرده‌اند،‭ ‬و‭ ‬البته‭ ‬شرايط‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬داشته‌اند‭ ‬كه‭ ‬مخاطب‭ ‬هنر‭ ‬باشند،‭ ‬با‭ ‬ديدن‭ ‬نام‭ ‬اثر‭ ‬می‌توانند‭ ‬نقش‭ ‬آن‭ ‬كاغذپاره‭ ‬را‭ ‬همچون‭ ‬منظره‌ای‭ ‬كوهستانی‭ ‬ببينند‭ ‬كه‭ ‬حركت‭ ‬آهسته‌ی‭ ‬دوربينی‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬ثبت‭ ‬كرده‭ ‬است‭ .‬به‭ ‬عبارت‭ ‬ديگر،‭ ‬اين‭ ‬سطوح‭ ‬تجربه‭ ‬كه‭ ‬مستقل‭ ‬از‭ ‬فرد‭ ‬فرد‭ ‬آدم‌ها‭ ‬تقرر‭ ‬دارند،‭ ‬همچون‭ ‬آن‭ ‬كاغذ‭ ‬رول‭ ‬عمل‭ ‬می‌كنند‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬اينكه‭ ‬چه‭ ‬نقشی‭ ‬شكل‭ ‬بگيرد‭ ‬و‭ ‬چگونه‭ ‬ديده‭ ‬شود،‭ ‬اثرگذارند‭ .‬با‭ ‬اين‭ ‬حال،‭ ‬نبايد‭ ‬تصور‭ ‬كرد‭ ‬همه‌ی‭ ‬انسان‌های‭ ‬مدرن‭ ‬روی‭ ‬يك‭ ‬سطح‭ ‬تجربه‭ ‬قرار‭ ‬دارند‭ ‬يا‭ ‬تجربيات‭ ‬يكساني‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬سر‭ ‬می‌گذارند‭ .‬در‭ ‬واقع‭ ‬اين‭ ‬همان‭ ‬پرسشی‭ ‬است‭ ‬كه‭ ‬اين‭ ‬نمايشگاه‭ ‬قصد‭ ‬دارد‭ ‬به‭ ‬آن‭ ‬نزديك‭ ‬شود‭:‬آن‭ ‬‮«‬قاب»هايی‭ ‬كه‭ ‬معنا‭ ‬و‭ ‬منظره‭ ‬را‭ ‬رقم‭ ‬خواهند‭ ‬زد‭ ‬كدامند؟‭ ‬برای‭ ‬مثال‭ ‬زندگی‭ ‬در‭ ‬كلانشهری‭ ‬همچون‭ ‬تهران‭ ‬چه‭ ‬شرايطي‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬پيش‭ ‬تعيين‭ ‬كرده‭ ‬است؟‭ ‬آيا‭ ‬تجربه‌ی‭ ‬تمامی‭ ‬ساكنان‭ ‬اين‭ ‬شهر‭ ‬يكپارچه‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬‮«‬تهران‮»‬‭ ‬بر‭ ‬همه‭ ‬به‭ ‬يك‭ ‬شكل‭ ‬پديدار‭ ‬می‌شود؟‭ ‬

طراحي‌های‭ ‬نازگل‭ ‬انصاری‌نيا‭ ‬با‭ ‬عنوان‭ ‬‮«‬تلاش‌هايی‭ ‬برای‭ ‬ساختن‭ ‬يك‭ ‬ديوار‮»‬‭ ‬زيرمجموعه‭ ‬پروژه‭ ‬مولتی‌مديای‭ ‬بزرگتری‭ ‬از‭ ‬اوست‭ ‬به‭ ‬اسم‭ ‬‮«‬تخريب‭ ‬ساختمان،‭ ‬خريد‭ ‬ضايعات‮»‬‭ .‬موضوع‭ ‬اصلي‭ ‬اين‭ ‬پروژه،‭ ‬سيكلِ‭ ‬بیپايان‭ ‬‮«‬ساخت‭ ‬و‭ ‬تخريب‮»‬‭ ‬در‭ ‬تهران‭ ‬است‭ ‬كه‭ ‬اغلب‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬‮«‬ساخت‌وساز‮»‬‭ ‬مي‌خوانند‭ .‬انصاری‌نيا‭ ‬با‭ ‬ثبت‭ ‬و‭ ‬تحليل‭ ‬تماميی‭ ‬مراحل‭ ‬تخريب‭ ‬يك‭ ‬ساختمان،‭ ‬شاهدی‭ ‬بدست‭ ‬می‌دهد‭ ‬از‭ ‬تغييرات‭ ‬سريع‭ ‬چهره‌ی‭ ‬شهر‭ .‬اما‭ ‬مجموعه‌ی‭ ‬حاضر‭ ‬در‭ ‬اين‭ ‬نمايشگاه‭ ‬تلاش‭ ‬می‌كند‭ ‬با‭ ‬به‌كارگيری‭ ‬فرايند‭ ‬مهندسی‌‌معكوس‭ ‬از‭ ‬تخريب‭ ‬به‭ ‬ساخت‭ ‬برسد‭ .‬يك‭ ‬بلوك‭ ‬استاندارد‭ ‬سفالی‭ ‬در‭ ‬نرم‌افزارهای ‬مهندسی‭ ‬شبيه‌سازی‭ ‬شده‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬با‭ ‬وارد‭ ‬كردن‭ ‬پارامترهای‭ ‬فيزيكی‭ ‬نيرو،‭ ‬در‭ ‬همان‭ ‬فضای ‬ديجيتالی‭ ‬تكه‌تكه‭ ‬می‌شود‭ .‬سپس‭ ‬يك‭ ‬قطعهی‭ ‬شكسته‭ ‬شده‭ ‬و‭ ‬ناقص‭ ‬به‭ ‬عنوان‭ ‬واحدی‭ ‬برای‭ ‬ساختن‭ ‬يك‭ ‬ديوار‭ ‬به‌كار‭ ‬گرفته‭ ‬شده‭ ‬است،‭ ‬تلاشي‭ ‬از‭ ‬پيش‭ ‬محتوم‭ ‬به‭ ‬شكست‭ ‬كه‭ ‬نشان‭ ‬می‌دهد‭ ‬نمی‌توان‭ ‬از‭ ‬دل‭ ‬قطعه‌ای‭ ‬ناقص‭ ‬به‭ ‬همان‭ ‬نتيجه‌ی‭ ‬قبلی‭ ‬رسيد‭ ‬و‭ ‬چيزی‭ ‬در‭ ‬اين‭ ‬ميان‭ ‬از‭ ‬دست‌رفته‭ ‬است‭ .‬البته‭ ‬در‭ ‬اين‭ ‬مجموعه‭ ‬فقط‭ ‬با‭ ‬نيروهای‭ ‬فيزيكی‭ ‬سروكار‭ ‬نداريم‭ .‬با‭ ‬عيان‭ ‬شدن‭ ‬اسكلت‭ ‬اين‭ ‬بناهای‭ ‬ناقص،‭ ‬ميدان‭ ‬نيروی‭ ‬ديگری‭ ‬رويت‌پذير‭ ‬شده‭ ‬است‭ ‬كه‭ ‬‮«‬ساخت‌وساز‮»‬ِ‭ ‬مداوم‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬اجباری‭ ‬در‭ ‬زندگی‭ ‬امروز‭ ‬بدل‭ ‬ساخته‭ ‬است‭ .‬در‭ ‬اين‭ ‬ميدان‭ ‬نيروي‭ ‬خاص،‭ ‬خانه‭ ‬بيش‭ ‬از‭ ‬آنكه‭ ‬‮«‬ماوايی‭ ‬برای‭ ‬سكونت‮»‬‭ ‬باشد،‭ ‬همچون‭ ‬‮«‬منبعی‭ ‬برای‭ ‬درآمد‭ ‬و‭ ‬سرمايه‌گذاری‭ ‬مداوم‮»‬‭ ‬پديدار‭ ‬مي‌شود؛‭ ‬ميدان‭ ‬نيرويی‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬آن‭ ‬عده‌ای‭ ‬به‌منزله‌ی‭ ‬‮«‬صاحب‌خانه‮»‬‭ ‬و‭ ‬عده‌ای‭ ‬ديگر‭ ‬به‌منزلهی‭ ‬‮«‬مستاجر‮»‬‭ ‬پديدار‭ ‬خواهند‭ ‬شد‭ ‬و‭ ‬شرايطی‭ ‬پيش‭ ‬مي‌آ‌ورد‭ ‬كه‭ ‬از‭ ‬يك‭ ‬سو‭ ‬به‭ ‬انبوهِ‭ ‬‮«‬خانه‌های‭ ‬خالی‮»‬‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬سوی‭ ‬ديگر‭ ‬به‭ ‬كمبودِ‭ ‬‮«‬جا‮»‬يی‭ ‬برای‭ ‬زيستن‭ ‬می‌انجامد. ‬

ميكل‭ ‬يوهانسون،‭ ‬هنرمند‭ ‬سوئدی،‭ ‬دعوت‭ ‬ما‭ ‬را‭ ‬پذيرفت‭ ‬تا‭ ‬يكی‭ ‬از‭ ‬چيدمان‌های‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬امكان‭ ‬به‭ ‬اجرا‭ ‬بگذارد‭ .‬طي‭ ‬تجربه‌ی ‬اسباب‌كشی‭ ‬ما‭ ‬با‭ ‬انبوه‭ ‬وسائلی‭ ‬روبه‌رو‭ ‬شديم‭ ‬كه‭ ‬جنبه‌يی‭ ‬زيباشناختی‭ ‬و‭ ‬كاركردی‌شان‭ ‬رنگ‭ ‬باخته‭ ‬بود‭ ‬و‭ ‬يكباره‭ ‬همچون‭ ‬‮«‬باری‭ ‬سنگين‭ ‬و‭ ‬هولناك‮»‬‭ ‬پديدار‭ ‬شدند‭ .‬وقتيی‭ ‬با‭ ‬اين‭ ‬سوال‭ ‬دلهره‌آور‭ ‬روبه‌رو‭ ‬شديم‭ ‬كه‭ ‬كجا‭ ‬بايد‭ ‬اين‭ ‬وسايل‭ ‬را‭ ‬‮«‬جا‮»‬‭ ‬داد،‭ ‬ناخودآگاه‭ ‬به‭ ‬ياد‭ ‬كارهای‭ ‬يوهانسون‭ ‬افتاديم‭ .‬نگاه‭ ‬بازيگوش‭ ‬او‭ ‬از‭ ‬دل‭ ‬انبوه‭ ‬درهم‌فشرده‌ی‭ ‬اشيا،‭ ‬بوم‭ ‬چشم‌نوازی‭ ‬می‌آفريند‭ ‬كه‭ ‬تصويری‭ ‬يكپارچه‭ ‬را‭ ‬شكل‭ ‬می‌دهد‭. ‬با‭ ‬دقيق‭ ‬شدن‭ ‬در‭ ‬كار‭ ‬می‌توان‭ ‬اشياء‭ ‬آشنايی‭ ‬را‭ ‬بازشناخت‭ ‬كه‭ ‬برای‭ ‬جاگرفتن‭ ‬در‭ ‬پازلِ‭ ‬يوهانسون،‭ ‬نظمی‭ ‬غيرمعمول‭ ‬يافته‌اند‭ ‬و‭ ‬كاركرد‭ ‬هميشگي‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬دست‭ ‬داده‌اند‭ :‬نمايش‭ ‬هم‌زماني‭ ‬از‭ ‬فانتزی‌ها‭ ‬و‭ ‬شرايط‭ ‬واقعی‭ ‬زندگی‭ ‬ما،‭ ‬كه‭ ‬يكی‭ ‬مدام‭ ‬گسترش‭ ‬می‌يابد‭ ‬و‭ ‬ديگری‭ ‬هر‭ ‬روز‭ ‬متراكم‌تر‭ ‬و‭ ‬فشرده‌تر‭ ‬می‌شود‭.‬

جعبه‌های‭ ‬شهلا‭ ‬حسينی‭ ‬عرصه‌ای‭ ‬فراهم‭ ‬می‌آورند‭ ‬برای‭ ‬تأمل‭ ‬در‭ ‬مورد‭ ‬انسان‭ ‬به‌منزله‌ی‭ ‬موجودی‭ ‬كه‭ ‬درك‭ ‬او‭ ‬از‭ ‬زمان‭ ‬و‭ ‬مكان‭ ‬با‭ ‬ديگر‭ ‬موجودات‭ ‬متفاوت‭ ‬است‭.‬ در‭ ‬جعبه‌ی‭ ‬عمودی‭ ‬با‭ ‬دو‭ ‬حجم‭ ‬فرو‭ ‬رفته‭ ‬سروكار‭ ‬داريم،‭ ‬در‭ ‬يكی‭ ‬فيگوری‭ ‬با‭ ‬حجمی‭ ‬تيز‭ ‬و‭ ‬سنگين‭ ‬خانه‭ ‬كرده‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬ديگری‭ ‬ساعتی‭ ‬بدون‭ ‬عقربه‭ .‬در‭ ‬پايين‭ ‬كار‭ ‬نوشته‌ای‭ ‬نصب‭ ‬شده‭ ‬كه‭ ‬به‭ ‬نظر‭ ‬می‌رسد‭ ‬فهرستی‭ ‬قديمی‭ ‬از‭ ‬مايحتاج‭ ‬روزمره‭ ‬باشد‭ .‬اشاره‭ ‬به‭ ‬تاريخ‭ ‬و‭ ‬الزامات‭ ‬مادی‭ ‬زندگی‭ ‬در‭ ‬كنار‭ ‬ديگر‭ ‬جنبه‌های‭ ‬وجودی‭ ‬انسان،‭ ‬بار‭ ‬ديگر‭ ‬اين‭ ‬پرسش‭ ‬را‭ ‬طرح‭ ‬می‌كند‭ ‬كه‭ ‬چطور‭ ‬شيوه‌های‭ ‬متفاوتِ‭ ‬‮«‬بودن‭ ‬‭-‬در‭-‬جهان‮»‬‭ ‬تجربه‌های‭ ‬انسانی‭ ‬ما‭ ‬را‭ ‬رقم‭ ‬خواهند‭ ‬زد‭ .‬در‭ ‬جعبهی‭ ‬مربعی‌شكل،‭ ‬بر‭ ‬روی‭ ‬دياگرامی‭ ‬از‭ ‬يكی‭ ‬از‭ ‬چرخه‌های‭ ‬فيزيولوژيك،‭ ‬كره‌ای‭ ‬با‭ ‬نخی‭ ‬ظريف‭ ‬معلق‭ ‬مانده‭ ‬است‭ .‬كل‭ ‬اثر‭ ‬از‭ ‬يك‭ ‬طرف‭ ‬شبيه‭ ‬چشم‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬طرف‭ ‬ديگر‭ ‬جهانی‭ ‬را‭ ‬تداعی‭ ‬می‌كند‭ ‬كه‭ ‬می‌توان‭ ‬در‭ ‬آن‭ ‬سكنی‭ ‬گزيد؛‭ ‬به‭ ‬عبارت‭ ‬ديگر‭ ‬در‭ ‬اينجا‭ ‬با‭ ‬يك‭ ‬‮«‬چشم‭-‬جهان‮»‬‭ ‬رو‌به‌روييم‭ .‬می‌توان‭ ‬از‭ ‬منظر‭ ‬اين‭ ‬اثر،‭ ‬پرسش‭ ‬اوليه‌مان‭ ‬را‭ ‬چنين‭ ‬طرح‭ ‬كنيم‭ :‬پديده‌های‭ ‬مختلف‭ ‬از‭ ‬‮«‬چشم‮»‬‭ ‬هر‭ ‬يك‭ ‬از‭ ‬اين‭ ‬‮«‬جهان»ها‭ ‬چگونه‭ ‬پديدار‭ ‬می‌شوند؟‭ ‬

بازگشايی ‬امكان‭ ‬را‭ ‬با‭ ‬اين‭ ‬نمايشگاه‭ ‬آغاز‭ ‬كرديم‭ ‬تا‭ ‬شايد‭ ‬اين‭ ‬پرسش‭ ‬اصلي‭ ‬را‭ ‬دنبال‭ ‬كنيم‭ :‬چه‭ ‬اشكال‭ ‬ديگری‭ ‬از‭ ‬زندگيِ‭ ‬جمعي‭ ‬را‭ ‬می‌توان‭ ‬زيست‭ ‬كه‭ ‬به‭ ‬تجربياتی‭ ‬ديگر‭ ‬منجر‭ ‬شود؟‭ ‬كدام‭ ‬شيوه‌های‭ ‬با‭-‬هم‭-‬بودن‭ ‬را‭ ‬هنوز‭ ‬نيازموده‌ايم‭ ‬كه‭ ‬راه‭ ‬به‭ ‬امكان‌هايی‭ ‬می‌برد‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬حال‭ ‬حاضر‭ ‬ناممكنند؟‭  ‬

سحر‭ ‬عسگری
آذر‭ ‬۹۷